Trwają prace nad Krajowym Planem Odbudowy. Dokument ten określi, jakie reformy Polska zamierza wprowadzić i jakie projekty sfinansować w ramach tzw. funduszu odbudowy. Koalicja Ratujmy Rzeki opracowała propozycje kierunków działań i reform, dzięki którym odbudowa polskiej gospodarki po pandemii na szansę być naprawdę zielona.
Celem Instrumentu Odbudowy i Zwiększania Odporności, zwanego potocznie funduszem odbudowy, jest odbudowa gospodarek po pandemii i zarazem przyspieszenie transformacji ekologicznej w duchu Europejskiego Zielonego Ładu. Państwa członkowskie UE opracowują obecnie krajowe plany odbudowy, czyli plany reform i inwestycji, za pomocą których zamierzają powyższe cele realizować przy wykorzystaniu środków z Instrumentu.
Na cele transformacji ekologicznej, w tym adaptację do zmian klimatu i ochronę bioróżnorodności, Polska musi przeznaczyć co najmniej 37% środków z funduszu. Do wszystkich finansowanych z niego działań będzie miała zastosowanie zasada “nie szkodzić” (“do no significant harm”), która oznacza, że z funduszu nie mogą być wspierane żadne inwestycje szkodliwe dla klimatu, dzikiej przyrody i środowiska.
Plan odbudowy to jednak nie tylko inwestycje, ale przede wszystkim reformy. Muszą one odnosić się do najważniejszych wyzwań danego państwa wskazanych przez instytucje UE. W przypadku Polski to m.in. opracowanie spójnej długoterminowej wizji poprawy zrównoważenia środowiskowego modelu rozwoju Polski, poprawa gospodarki ściekowej, zmiana podejścia do infrastruktury energetycznej i żeglugowej na rzekach, której dalszy rozwój prowadzi do degradacji zasobów wodnych, oraz szersze stosowanie tzw. nature-based solutions i uwzględnienie zmian klimatu w zarządzaniu dorzeczami i ochronie przeciwpowodziowej.
Odnosząc się do tych wytycznych Koalicja Ratujmy Rzeki opracowała propozycje programów i kierunków reform (rozumianych jako zmiany legislacyjne oraz zmiany rządowych programów i dokumentów), które powinny zostać włączone do krajowego planu odbudowy przygotowywanego przez Polskę. Proponowane przez Koalicję działania pozwolą skutecznie walczyć z problemem suszy dzięki zwiększeniu retencji krajobrazowej, poprawić stan ekologiczny wód i ochronić cenne ekosystemy i siedliska, takie jak szybko znikające z krajobrazu Europy lasy łęgowe.
Zdaniem ekspertów Koalicji w przypadku Polski zapewnienie zgodności z zasadą “nie szkodzić” wymaga w pierwszej kolejności dostosowania krajowych przepisów dotyczących ochrony środowiska do prawa Unii Europejskiej i usunięcie zidentyfikowanych przez Komisję Europejską naruszeń prawa UE, tak by krajowe przepisy gwarantowały pełną ochronę środowiska przyrodniczego przy realizacji wszystkich inwestycji, w tym wszystkich przedsięwzięć wspieranych w ramach KPO.
Dotyczy to w szczególności Ustawy o lasach, której obecne zapisy faktycznie zwalniają gospodarkę leśną z części ustanowionych w unijnych dyrektywach obowiązków dotyczących ochrony gatunków i siedlisk, a także uniemożliwiają społeczną kontrolę nad gospodarką leśną.
Pilnych zmian wymaga także ustawa o ocenach oddziaływania na środowisko oraz powiązane z nią specustawy dotyczących m.in. inwestycji drogowych oraz innych kategorii projektów inwestycyjnych. W obecnym kształcie przepisy te nie dają społeczeństwu ani organizacjom ekologicznym i przyrodniczym prawnej możliwości powstrzymania niszczenia przyrody w przypadku inwestycji sprzecznych z unijnym prawem ochrony przyrody.
Dla skutecznej ochrony bioróżnorodności w ramach KPO niezbędne jest także dokończenie wyznaczania sieci Natura 2000 oraz prawidłowe zdefiniowanie przedmiotów ochrony poszczególnych obszarów i ustanowienie oraz wdrożenie planów zadań ochronnych dla sieci Natura 2000.
Koniecznym elementem reform w ramach KPO powinna być także nowelizacja zapisów Prawa Wodnego, które w obecnym kształcie uniemożliwiają skuteczną ochronę wód i realizację celów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Najbardziej problematycznym elementem Prawa Wodnego jest wymóg prowadzenia na rzekach prac utrzymaniowych, obejmujących prawie wyłącznie działania o niekorzystnym wpływie na przyrodę i pogłębiające problem suszy.
W rekomendacjach poruszony jest także systemowy problem z funkcjonowaniem oczyszczalni ścieków: częstymi awaryjnymi zrzutami nieoczyszczonych ścieków oraz jakością ścieków trafiających do rzek.
Ochrona zasobów wodnych jest dla Polski kluczowym wyzwaniem w obszarze adaptacji do zmian klimatu, dlatego częścią KPO powinno być także wdrożenie Krajowego Programu Renaturyzacji Wód Powierzchniowych, którego realizacja pozwoli znacznie zwiększyć potencjał retencji krajobrazowej i skutecznie walczyć z problemem suszy.
Wiele inwestycji wymienianych do tej pory w kontekście krajowego planu odbudowy budzi obawy co do ich zgodności z zasadą “nie szkodzić”. W rekomendacjach Koalicja zwraca uwagę, że w KPO nie może być miejsca dla przedsięwzięć szkodliwych dla zasobów wodnych i środowiska, takich jak rozwój śródlądowych dróg wodnych bądź realizacja poszczególnych inwestycji żeglugowych pod pretekstem ochrony przeciwpowodziowej czy retencji (stopień wodny Siarzewo na Wiśle, stopnie Lubiąż i Ścinawa na Odrze, zbiorniki Wielowieś Klasztorna i Kąty-Myscowa, i in.). W Planie nie mogą także znaleźć się projekty drogowe zagrażające cennym przyrodniczo obszarom (np. S16 w dolinie Biebrzy).
Pełny tekst rekomendacji: KRR_OCHRONA_WOD_I_BIOROZNORODNOSCI_KPO.pdf